صدور انقلاب اسلامی در گفتمان امام خمینی(ره)

براساس شرایط انقلابی، با لحاظ ویژگیها و اهداف انقلاب اسلامی منبعث از ماهیت اسلامی و جهانی بودن ایدئولوژی اسلامی که دینی و اسلامی است و با توجه به مردمی و فراگیر بودن، استقلال و عدم اتکا به شرق و غرب، ظلمستیزی و حمایت از مظلوم، نفی سلطهپذیری و سلطهگری و با توجه به ضرورت وحدت جهان اسلام، تعارض با نظام ناعادلانه حاکم بر جهان و...، رهبری انقلاب ضروری دیدند که رویکردهای منطبق با اهداف این انقلاب اتخاذ کنند. در این راستا و برای پاسخگویی به انتظارات بر حق شیفتگان انقلاب اسلامی و از طرفی تعیین تکلیف نسبت به مخالفان این پدیدهی مهم، امام خمینی(ره) اندیشه صدور انقلاب را مطرح کردند.

اندیشه صدور انقلاب ، برآمده از آموزه های مکتب اسلام و رسالت جهانی آن در راستای گسترش افکار و اندیشه های اسلامی است و بدین علت موضوع صدور انقلاب به نحو جدی مطرح گردید. در زمینه صدور انقلاب نظریه های مختلفی بیان شده است که حضرت¬امام(ره) ضمن  نقد و طرد تمام دیدگاه¬های مطرح شده ، آن را از اصول سیاست خارجی دانستند.دلایل رد این نظریات را می¬توان در سه دسته خلاصه نمود:

- دلایل مکتبی: هدف این دیدگاه ها از صدور انقلاب کسب قدرت بود درحالی¬که به¬نظر امام هدف انجام تکلیف برای ترویج اسلام است.

- دلایل جامعه شناختی: از دید حضرت¬امام صدور انقلاب باید نتیجه کار مشترک بوده و بر اساس ایده جهانی بودن انقلاب صورت پذیرد و همان¬طور که قبلا توضیح داده شد نه تنها صدور انقلاب را یک تکلیف شرعی دانستند بلکه آن¬را خصلت ذاتی و اجتناب¬ناپذیر ماهیت انقلاب دانسته و بر تحقق عملی آن تأکید کردند.

- دلایل سیاسی: همه دیدگاه ها به صدور انقلاب نگاه ابزاری داشتند حال آنکه امام آن¬را از اصول سیاست خارجی قلمداد کرد.

بنابراین صدور انقلاب از موضوعات مورد توجه امام (ره) بوده و بهمعنای صادر کردن تجربههای انقلاب اسلامی به دیگر کشورهای جهان است. از دیدگاه امام خمینی(ره) منظور از صدور انقلاب همان گسترش اسلام است.

در مورد انقلاب اسلامی ایران، طرح نظریهی صدور انقلاب اساسا به ماهیت انقلاب اسلامی ایران باز میگردد. ماهیت مکتب اسلام جهانی است و نمیتوان آنرا در کشور و یا نژادی خاص محصور کرد. آیات و روایات متعدد و سیره¬ی پیامبر اعظم(ص) گواه بر جهانی¬بودن رسالت نبوی است. حضرت امام(ره) با تأکید بر همین موضوع بهطور خاص به¬طرح بحث صدور انقلاب پرداختند، چرا که انقلاب اسلامی نیز بهدلیل برخورداری از ماهیت اسلامی رسالتی جهانی دارد.

بنابراین امامخمینی(ره) ضمن این که اقدام برای صدور انقلاب را تکلیف شرعی قلمداد کردند، تداوم و کارآمدی و تحقق اهداف انقلاب را وابسته بهصدور آن دانستند. در صورت غفلت از این مهم و محصور ماندن انقلاب در مرزهای ایران، شکست آن را قطعی دانستند.

روش¬های صحیح صدور انقلاب امام خمینی(ره) ازمنظر امام خمینی :

ایشان موضوعاتی چون معرفی صحیح اسلام از طریق تبلیغ،دعوت به اسلام،صدور ارزشهای انسانی، آشناسازی مستضعفان با حکومت عدل اسلامی و عمل مطابق اسلام را از عوامل و شیوههای صدور انقلاب دانستند.ظهور صدور انقلاب بهعنوان اصلی بنیادی در سیاست خارجی ،همچون خود انقلاب ایران، بازتاب پویایی سیاسی داخلی ایران است.

درچارچوب این ایدئولوژی، جمهوری اسلامی ایران، سعادت انسان در کل جامعه¬ی بشری را آرمان خود می¬داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می¬شناسد. در نتیجه این اصل را بر ارتباط کشورها قرار می¬دهد نه دخالت در امور داخلی ملت¬ها.

بنابر این باید آگاهی های فرهنگی و باور های دینی مردم، بویژه نسل جوان، عمیق تر و گسترده تر شود آنان باید بدانند در فضایی با سنت دینی کاملاً فرهنگی زندگی می کنند و منتسب به دینی هستند که بیش ترین سهم را در فرهنگ آفرینی داشته است و آن چه بیش از همه، هویت فرهنگی و ملی ما را تشکیل می دهد، اعتقادات اسلامی و به خصوص مذهب تشیع است که وجه بارز روح و بنیان های اجتماعی را متشکل و شاخص می سازد.

پس باید به خود آییم و به خود و تاریخ و شناسنامه و نسبت تاریخی خود، افتخار کنیم و ندای بازگشت به فرهنگ اصیل اسلامی را نه تنها در جامعه، بلکه در سراسر کشور های اسلامی طنین انداز کنیم و کلام امام(ره) را آویزه گوشمان قرار دهیم، که فرمودند: امروز، جهان تشنه فرهنگ اسلام ناب محمدی ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ است و بحمد الله از برکت انقلاب اسلامی ایران، دریچه های نور امید به روی مسلمانان جهان باز شده است.

     یکی از مولفه های مهم اخلاقی در هویت دینی انقلاب اسلامی، مردم داری یا به عبارتی مردم سالاری است. مردم سالاری و اهمیت دادن به مردم در عرصه های گوناگون، مهم ترین عامل تداوم انقلاب است، چنان که توجه نداشتن به جایگاه واقعی و ارزش قایل نشدن برای آنان آشکار ترین اصل در فروپاشی و شکست انقلاب ها است. حضرت امام خمینی ـ رحمه الله ـ در این باره می فرماید: جمعیت یا ملتی اگر بخواهند موفق باشند علاوه بر این که برای خدا باید کار کنند و از دیگران چشم داشتی نداشته باشند، باید با مردم باشند، بدون مردم نمی شود کار کرد و موفقیت حاصل نمی شود.

ایشان در مورد صدور انقلاب می فرمایند: ما انقلابمان را به تمام جهان صادر کنیم چرا که انقلاب ما اسلامی است و تا بانگ لا اله الا الله و محمدرسول الله بر تمام جهان طنین نیفکند مبارزه هست و تا مبارزه در هر کجای جهان علیه مستکبرین هست ما هستیم و در مورد تبلیغات جهانی  انقلاب اسلامی می فرمایند:

ما از اول گفتیم می خواهیم انقلابمان را صادر کنیم. صدور انقلاب به لشکرکشی نیست بلکه می خواهیم حرفمان را به دنیا بزنیم که یکی از آن مراکز، وزارت امور خارجه است که باید مسائل ایران و اسلام و گرفتاریی هایی که ایران از شرق و غرب داشته است، به دنیا برساند و به دنیا بگوید که می خواهیم این گونه عمل کنیم.

باید گفت که مبنای اصل دفاع از مستضعفان در سیاست خارجی از نگاه امام، قرآن کریم است.

و یا درباره یاری مظلومان به سخن امام علی(ع) استناد میکند و مبنای خود را بر آن قرار میدهد که:«کونا للظالم خصما و للمظلوم عونا»؛ دشمن ستمگر و یار ستمدیده باشید.

اصول سیاست خارجی؛ میتواند چهارچوب رفتاری لازم را به کارگزاران نظام اسلامی ارایه دهد و پایبندی به این اصول، وجه تمایز دولت اسلامی از دیگر دولتهاست. در واقع دولت اسلامی بر پایه مبانی و با اصول مشخص برای رسیدن به اهداف خاص تلاش میکند.از نگاه ایشان برای پیروزی بر مشکلات، باید در برابر همه قدرتها ایستاد و ارزشهای انسانی را از این جا به دیگر نقاط جهان صادر کرد. در واقع، صدور انقلاب در نگاه ایشان، صبغه فرهنگی دارد.

در واقع، هدف اصلی سیاست خارجی ایران، از همان آغاز به کار حکومت جدید، تبلیغ و گسترش اسلام انقلابی بود؛ این هدف در وظیفهای ریشه داشت که قرآن برای مسلمانان در راستای تحقق و تبلیغ پیام الهی در سراسر گیتی معین کرده است.

امام(ره) درباره صدور انقلاب میفرمایند:ما باید با شدت هر چه بیشتر انقلاب خود را به جهان صادر کنیم و این طرز فکر را که قادر به صدور انقلاب نیستیم، کنار بگذاریم، زیرا اسلام بین کشورهای اسلامی تمایز قایل نیست. ما حامی تمام محرومان هستیم. همه ابر قدرتها و همه قدرتها برای از بین بردن ما برخاستهاند. اگر ما در محیط محدودی باقی بمانیم، قطعاً با شکست رو به رو میشویم.

صدور انقلاب از دیدگاه امام خمینی(ره)، همان صدور اسلام ناب محمدی(ص) است که جزو رسالتها و تعهدات دولت اسلامی به شمار میرود و در نتیجه، حمایت از ملتهای محروم و مستضعف و حمایت از حکومت جهانی اسلام در این راستا، مفهوم و معنا پیدا میکند.

-از دیگر اصول سیاست خارجی امام خمینی(ره)، نفی سلطهگری و سلطهپذیری است. ایشان برای حیات زیر سلطه غیر، ارزشی قایل نمیشوند، بلکه ارزش حیات را به آزادی و استقلال میدانند و می فرمایند: ما منطقمان، منطق اسلام، این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد. نباید شما تحت سلطه غیر بروید. ما هم میخواهیم نرویم زیر سلطه.

-یکی دیگر اصول سیاست امام (ره)دفاع از کیان اسلام و مسلمانان است: ایشان برنامه سیاست خارجی ایران را برنامه اسلام ذکر میکنند و میفرمایند:

ما برای دفاع از اسلام و ممالک اسلامی و استقلال ممالک اسلامی در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامی است... .

- یکی دیگر از اصول ایشان احترام متقابل و عدم دخالت در امور یکدیگراست.

ایشان فرمودند: ملت ایران اجازه نمیدهد که هیچ مملکتی در امور داخلی او دخالت کند و آزادی و استقلال خودش را حفظ میکند و با تمام کشورها هم به طور متقابل عمل خواهد کرد.

حضرت امام در موارد متعدد به این مسأله (روابط حسنه و متقابل) در سیاست خارجی اشاره کردهاند.وقتی خبرنگار مجله آمریکایی تایم از ایشان میپرسد که: در جمهوری اسلامی به طور کلی سیاست خارجی شما چگونه خواهد بود؟ امام در پاسخ میفرمایند:

جمهوری اسلامی ما با تمام ممالک روابط حسنه دارد و احترام متقابل، قایل است، در صورتی که آنها هم احترام متقابل، قایل باشند.

اصل دیگر اصل نفی ظلم و حمایت از مظلوم: امام خمینی با استناد به سیره انبیا، ملت اسلام را پیرو مکتبی میدانست که برنامه آن در دو کلمه «نه ستم کنید، نه مورد ستم قرار گیرید؛ لا تَظلمون و لا تُظلمون» خلاصه میشود.

اصل نه شرقی ـ نه غربی: این اصل که در واقع یکی از شعارهای اساسی مردم در بحبوحه انقلاب بود و برگرفته از سخنان امام خمینی(ره) که در موارد متعددی به این مسئله اشاره کردهاند:

امام در پاسخ خبرنگاری که از ایشان سؤال کرده بود که سیاست خارجی جمهوری اسلامی، به ویژه در رابطه با ابرقدرتها، چه خواهد بود، فرمودند:

سیاست دولت اسلامی، حفظ استقلال، آزادی ملت و دولت و کشور و احترام متقابل بعد از استقلال تمام خواهد بود و فرقی بین ابر قدرتها و غیر آنها نیست.

در نهایت، امام، استمرار استقلال سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیت کشور را وابسته به قوای نظامی و انتظامی دانسته و از آنها به منزله رکن استقلال کشور یاد مینماید.

- در جای دیگر درباره حمایت از جنبشهای آزادی بخش جهان تا رسیدن به جامعه آزاد می فرمایند: من بار دیگر از تمام جنبشهای آزادی بخش جهان پشتیبانی مینمایم و امیدوارم تا آنان برای تحقق جامعه آزاد خویش پیروز شوند. امید است دولت اسلامی در مواقع مقتضی به آنان کمک نماید.

- روابط حسنه،مداراومسالمتآمیز: امام در این ارتباط میفرمایند:

با همه دولتها به طور مدارا رفتار میکنیم و هیچ وقت میل نداریم که با خشونت رفتار کنیم... .و حتی ایشان صلح و زندگی مسالمتآمیز با مردم دنیا را با زندگی در بین مردم جهان میآمیزند و می فرمایند:

ما صلح میخواهیم. ما با همه مردم دنیا میخواهیم در صلح  باشیم. ما میخواهیم مسالمت با همه دنیا داشته باشیم. ما میخواهیم در بین مردم دنیا زندگی بکنیم.

- روابط بر پایه مبانی اسلامی و انسانی: ایشان با آوردن این نکته که روابط انسانی با هیچ جا مانعی ندارد، و ما با ملتها خوب هستیم، میفرمودند:

باید روابط بین ملتها بر پایه مسائل معنوی باشد و در این رابطه، بُعد مسافت تأثیری ندارد و چه بسا کشورهایی که همجوار هستند، اما رابطه معنوی بین آنها نیست؛ بنابراین، روابط دیگر هم نمیتواند مثمر ثمر باشد. ما روابطمان با کشورها بنا بر مبانی اسلام خواهد بود.

پیام به حجاج انقلاب اسلامی در خصوص وحدت و صدور انقلاب:

باید حجاج محترم کشور انقلاب اسلامی ایران فریاد مجاهدین شجاع و فداکار ملت شریف مجاهد را بر مسلمانان جهان در آن مجمع عمومی مسلمین برسانند و آنان را مؤظف نمایند که حامل پیام ملت ایران به تمام ملت های مظلوم جهان و فریاد یاللمسلمین این ملت انقلابی باشند.

               در واقع، آنچه از دیدگاه ایشان، بارز بود و جلب توجه میکرد و سیاست خارجی ایران را تشکیل میداد، عبارت بودند از: استقلال، صدور انقلاب، اتحاد امت اسلامی، احترام به حقوق متقابل، نفی ظلم، اصل نفی سبیل، روابط حسنه و مسالمتآمیز با دیگران، دفاع از کیان اسلام و مسلمین، سیاست نه شرقی، نه غربی، گسترش روابط بنا بر مبانی اسلامی و انسانی و کمک به نهضتهای آزادی بخش. همچنین در زمینه اصول سیاست خارجی تلاش شد تا تقدم و تأخر اصول نیز رعایت شود.

از جمله قرائت ایشان از اسلام که اسلام ناب محمدی(ص) را در نظر داشتند، در مقابل اسلام آمریکایی و همچنین ویژگیهای دیگری مانند: ظلمستیزی و سازشناپذیری، مبارزه و ایستادگی در برابر مستکبران و ستمگران که درتضاد با آنها بود.

با توجه به دیدگاههای حضرت امام (ره) اصول کلی زیر در مورد صدور انقلاب قابل استنباط است:

-  صدور انقلاب یک وظیفة حتمی و انقلابی به شمار میآید، ولی چنین روندی در صورتی موفق میشود که در داخل طوری عمل شود که کشور انقلابی ایران به عنوان یک الگوی موفق معرفی شود.

-  اصل صدور انقلاب برخاسته از اصول مکتب با توجه به جهان شمول بودن آن و با تکیه بر اصل امر به معروف و نهی از منکر بوده است .

-  به طور کلی صدور انقلاب به مفهوم تأکید بر تحقق ارزشها در داخل و اهتمام جدی به ارائه و اشاعه ارزشها و آرمانهای انقلاب در خارج میباشد.

-  حرکتهای نظامی گرایانه که مستلزم اخذ تصمیم و اقدام به جای ملتها باشد، به کلی نفی میشودو سیاست نه شرقی، نه غربی وگسترش روابط بنا بر مبانی اسلامی و انسانی از اصول این تفکر است.

منابع:

-صحیفه نور، تهران، عروج، 1385.جلدهای 1 الی 22.

-اسپوزیتو، جان ال.؛ انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه دکترمحسن مدیر شانه چی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران 1382 .

-پورمحمد،محسن،صدور انقلاب" چرایی، چیستی و چگونگی، ماهنامه آموزشی، اطلاع رسانی معارف، شماره 63، بهمن 1387

-خرمشاد محمد باقر ، انقلاب اسامی و بازتاب آن در رویکرد نظری،فصلنامه علمی پژوهشی اندیشه انقلاب اسلامی، سال اول ،شماره ی اول،بهار 1380.

-منوچهر محمدی ،بازتاب جهانی انقلاب اسلامی،تهران ،پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی،سازمان انتشارات 1385 .